9.1.1. La – bazaj reguloj

La vorteton la oni nomas difina artikolo. Ĝi montras, ke oni parolas pri certa afero konata de la alparolato. Tia konateco povas tamen esti tre diversspeca.

Oni ne aldonas finaĵojn al la. Ĝia formo ne varias, ĉu la frazparto estas unu-nombra, ĉu multe-nombra, ĉu la frazparto havas N-finaĵon, ĉu mankas N-finaĵo:

• la domo = tiu de vi konata domo

• la bela junulino = tiu de vi konata bela junulino

• la domo kun bela pordo = tiu de vi konata domo kun bela pordo

• la junulinoj = tiuj de vi konataj junulinoj

• la altaj montoj = tiuj de vi konataj altaj montoj

• la domoj kun bela pordo = tiuj de vi konataj domoj kun bela pordo

• la ruĝajn krajonojn = tiujn de vi konatajn ruĝajn krajonojn

Oni povas en iaj okazoj uzi la mallongigitan apostrofan formon l’.

La staras antaŭ aliaj priskriboj de la O-vorto. Eventualan rolvorteton oni metas antaŭ la:

• en la domo

• ĉe la bela junulino

• pri la altaj domoj

• super la domoj kun belaj fenestroj

Ne diru do *en tuta la mondo*, sed en la tuta mondo. Ne diru: *Li ronkis tutan la nokton.* Sed: Li ronkis la tutan nokton.

Tamen en iuj specialaj nomesprimoj, precipe de reĝoj kaj aliaj altranguloj, oni tradicie metas la post la O-vorto antaŭ A-vorta priskribo:

• Karolo la Kvina

• Luizo la Dek-kvara

• Vilhelmo la Silentema

• Timuro la Lama

Oni povas diri, ke en tiaj okazoj temas pri du frazpartoj. La unua estas la propra nomo, kaj la dua estas mallongigita apudmeto: Karolo, la kvina reĝo kun tiu nomo / Luizo, la dek-kvara reĝo kun tiu nomo / Vilhelmo, la silentema reĝo / Timuro, la lama sultano.

En poezio oni ofte uzas la en nenormalaj manieroj. Oni ekz. metas A-vortojn antaŭ la, aŭ uzas la kune kun poseda pronomo. Tia nenormala uzo povas iafoje esti arta, sed oni ne tro malproksimiĝu de la ordinaraj reguloj.

En la Fundamenta Gramatiko estas skribite, ke personoj, por kiuj la uzado de la artikolo prezentas malfacilaĵon, povas tute ĝin ne uzi. Tiu permeso validas nur por komencantoj.